Als vata in evenwicht is, is een vata-type van nature doorgaans opgewekt, veerkrachtig, enthousiast, sprankelend, energiek, fantasierijk. Mensen met een vata-constitutie hebben het vermogen om snel informatie in zich op te nemen. Zij zijn heel gevoelig voor veranderingen in hun omgeving. Als vata niet in evenwicht is kan er sprake zijn van angstig dromen, rusteloosheid, prikkelbaarheid, impulsief handelen, (te) veel praten, een onrustige en onsamenhangende gedachtestroom, onvoorspelbaarheid in gedrag en wisselende stemmingen.
Vata ‘leidt’ als het ware de twee andere dosha’s. Door Ayurveda wordt vata gezien als de ‘koning van de dosha’s ’. Vata ligt aan de basis van veel ziektes omdat vata meer dan de andere twee dosha’s open staat voor de impulsen van de buitenwereld. Ongeveer 60% van de ziektepatronen vinden hun oorzaak in vata die uit evenwicht is.
De hierna genoemde kenmerken zijn slechts de meest algemene tekenen van een vata-, pitta- of kapha-onevenwichtigheid. Nader onderzoek door een Ayurvedisch practitioner is dan ook beslist noodzakelijk om precies vast te kunnen laten stellen welke dosha voor wat verantwoordelijk is
De volgende zaken kunnen leiden tot het uit evenwicht raken van vata:
- spanningen die gepaard gaan met voelen van angst
- lichamelijke uitputting of psychische spanningen
- verslaving aan roken, alcohol en/of drugs
- wisseling van de seizoenen
- plotselinge ingrijpende veranderingen in het leven
- het gebruik van niet juist voedsel zoals een teveel aan koud, rauw of gedroogd
voedsel, het drinken van ijsgekoelde dranken, het eten van teveel bitter, gekruid en
wrang voedsel zoals salades, bonen, aardappelen en groene bladgroenten.
- niet regelmatig eten en hongersignalen negeren
- te weinig slaap of slapeloosheid
- reizen
- verdriet, angst of stress
Psychische aanwijzingen van een vata uit evenwicht:
- een geest die overactief is en moeilijk tot rust kan komen
- het verlies van concentratie
- overmatige zorgen en angst
- zonder directe aanleiding onrustig, ongeduldig of prikkelbaar zijn
- depressie en/of psychose
- geestelijke vermoeidheid
- zich met moeite of helemaal niet meer kunnen ontspannen
- sterk impulsief gedrag
Lichamelijke aanwijzingen voor vata uit evenwicht:
- slecht slapen
- lichamelijke vermoeidheid en weinig energie
- verlies aan eetlust
- droge en/of ruwe huid
- verminderd uithoudingsvermogen
- gasvorming in de darmen met daarbij last van winderigheid
- constipatie of een spastische dikke darm
- hoge bloeddruk
- pijn in de onderrug
- pijnlijke of reumatische gewrichen
- spierkrampen
- verlies van gewicht of ondergewicht
- niet (meer) tegen kou en wind kunnen
- ademhalingsstoornissen
- makkelijk afbrekende nagels
- slechte zaadproductie en onvruchtbaarheid
Bovengenoemde symptomen kunnen ook door andere dosha’s veroorzaakt worden. Dit geldt ook voor de hierna besproken situaties bij pitta en kapha. Een Ayurvedisch practitioner kan je altijd uitsluitsel geven om welke dosha het precies gaat.Bij mensen op leeftijd neemt vata van nature toe, ook als men zelf geen vata- constitutie heeft. Om deze reden kan een vata die uit evenwicht is bij oude mensen vervelende klachten veroorzaken zoals ineenschrompelen, niet meer van eten kunnen genieten, moeite hebben met het verteren van de voeding, pijnlijke botten of zenuwpijnen, het steeds afdwalen van de geest, vergeetachtigheid, slapeloosheid, de ziekte van Parkinson, hoge bloeddruk. Hierbij moet opgemerkt worden dat de hogere leeftijd niet debet is aan deze klachten maar aan een onevenwichtigheid van de vata-dosha. Deze dient dan ook aangepakt te worden om de klachten te verminderen of te laten verdwijnen.